نسخه خطی عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، تألیف زکریا بن محمد بن محمودالمکمونی القزوینی در سدۀ ششم (602 تا 682 هجری قمری) است
 وی این کتاب را که ساختاری دایره المعارفی به زبان عربی نگاشت و گویا بلافاصله  آن را برای شمس الدین جوینی صاحب دیوان دورۀ هولاکو و آباقاخان مغول به فارسی ترجمه کرد.
نویسنده به توصیف شگفتیهای جهان و آفریدگان جهان، معرفی و شرح انواع گوناگون موجودات ترکیبی در سیمای صورت های فلکی، فرشتگان، انواع موجودات ترکیبی بری و بحری، گونه های موجودات ماورایی چون (دیو، جن، غول)، انواع مخلوقات عجیب الشکل و حیوانات مرکب در ترکیبات حیوان- حیوان، انسان- حیوان، حیوان- انسان و  مخلوقات عجیب می پردازد.
عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، محفوظ در موزۀ ملّی ایران، ترجمۀ فارسی (از عربی)، بهخط نستعلیق بر کاغذ است که در 709 صفحه و 17 سطر در صفحه با صفحات مجدول و نوشته شده است. سرلوح مزدوج مذهب مرصع با 341 تصویر که سر فصل ها، باب ها و بعضی عناوین و عبارات به قلم زر، لاجورد و یا شنگرف نوشته شده اند. این کتاب دارای رقم " ابی تراب منعم الدین الاوحدی الحسینی" بتاریخ جمادی الاول سنه اربع و عشرین تسعمائه (15 جمادی الاول 924) هجریقمری است. جلد مقوی، سجاف تیماج مشکی، متن جلد از بیرون با نقوش معرق و مذهب (اسلیمی) با یک لایه رنگ روغن، اندرون تیماج زرشکی دارای ترنج و سر ترنج و لچک با تزیین داخلی مذهب در زمینه لاجورد تهیه شدهاست.
 در صفحات آستر بدرقه یادداشتی دیده میشود با مضمون  اینکه کتاب را ناصرالدین شاه به دخترش زن دوست علی خان به عنوان جهیزیه بخشیده است. 
نویسنده در صفحات ابتدایی  کتاب به ذکر عنوان و با جزئیات به فصل بندی آن می پردازد.« نام  این کتاب عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات است مشتمل بر دو مفاله مقالت اول در علویات و آن مشتمل بر مقدمه و سیزده نظر»... .

این مقاله در صفحه 74  کتاب «انسان و دریا» به همت جبرئیل نوکنده و دیگران در اسفندماه1398 توسط موزه ملی ایران به چاپ رسیده است.